ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ 1

Μικρά Μαθήματα Κριτικής Σκέψης 1

από τον R.T.Carroll

Επαγωγή και Αναγωγή

Ο Massimo Pigliucci σίγουρα μιλάει σωστά όταν λέει ότι " είναι σημαντικό για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την κριτική σκέψη και την επιστήμη, να καταλάβει την διαφορά μεταξύ επαγωγής και αναγωγής (“Elementary, Dear Watson” Μάϊος/Ιούνιος 2003). Όμως έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από τότε που οι επιστήμονες που ασχολούνται με την λογική, είχαν ορίσει την διαφορά αυτών των δυο ώς το να πάμε από το μερικό στο γενικό και το αντίστροφο.Το δικό του παράδειγμα αναγωγής αποκρύπτει το πρόβλημα.Δεν πάει από το γενικό στο ειδικό αλλά από μια γενική και μια ειδική πρόταση σε μια ειδική πρόταση. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί. Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος. Άρα ο Σωκράτης είναι θνητός. Γενικές προτάσεις δεν είναι καθόλου αναγκαίες για μερικά αναγωγικά επιχειρήματα. Για παράδειγμα, " Ο Σωκράτης είναι κτίστης. Ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος. Άρα τουλάχιστον ένας κτίστης είναι φιλόσοφος". Αυτό είναι ένα σωστό αναγωγικό επιχείρημα. "Ο Ράμσφελντ είναι υπερόπτης.Ο Ράμσφελντ είναι Ρεπουμπλικάνος. Άρα όλοι οι Ρεπουμπλικάνοι είναι υπερόπτες". Και αυτό είναι ένα αναγωγικό επιχείρημα, αν και είναι ένα λάθος αναγωγικό επιχείρημα, που πάει από τα ειδικά στο γενικό.

Η Επαγωγή, λέει ο Pigliucci, "προσπαθεί να πάει από ειδικά γεγονότα σε γενικές προτάσεις". Αυτό είναι όντως αληθές μερικές φορές, αλλά όχι πάντα."Ο Γιώργος άργησε χθες οπότε μάλλον θ'αργήσει και σήμερα" είναι ένα επαγωγικό επιχείρημα. Μπορεί να μην είναι πολύ πειστικό, αλλά η πειστικότητα είναι άλλο θέμα.

Η σχέση του γενικού με το ειδικό δεν είναι αρκετά πλούσια ώστε να οριοθετήσει την διαφορά αναγωγής και επαγωγής.Οποιοδήποτε σύγχρονο βιβλίο λογικής θα κάνει την διαφοροποίηση αυτών των δυο όρων σε επίπεδο συνεπαγωγής των αποτελεσμάτων. Δηλαδή, αν τα συμπεράσματα μιας πρότασης προκύπτουν αναγκαστικά από τους αρχικούς συλλογισμούς, τότε το επιχείρημα είναι αναγωγικό.Αν τα συμπεράσματα
προκύπτουν με κάποια πιθανότητα από τις αρχικές υποθέσεις, το επιχείρημα είναι επαγωγικό.Αυτή η διαφοροποίηση αναφορικά με το αν από τις αρχικές υποθέσεις προκύπτουν με βεβαιότητα τα συμπεράσματα ή απλώς στηρίζουν τα συμπεράσματα με κάποιο βαθμό βεβαιότητας (πιθανότητας), δεν είναι χωρίς προβλήματα. Ένα καλό της διαφοροποίσης που στηρίζεται στο γενικό/ειδικό είναι ότι δεν είναι πιθανόν να υπάρχει ασάφεια για το αν μια πρόταση είναι γενική ή ειδική. Αλλά θα υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου δεν θα είναι σαφές αν κάποιος ισχυρίζεται ότι τα συμπεράσματα προκύπτουν αναγκαστικά από τις υποθέσεις.Θα υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου κάποιος θα ισχυρίζεται ότι το συμπέρασμα προκύπτει με κάποια πιθανότητα από την υπόθεση αλλά η γλώσσα που χρησιμοποιείται μπορεί να δείχνει ότι προκύπτει
αναγκαστικά. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι μπορεί να ισχυρίζονται ότι μιας και ο Ήλιος πάντα ανέτειλε από την Ανατολή, τότε αναγκαστικά ο Ήλιος θα ανατέλει πάντα από την Ανατολή.Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι υποχρεωτικό. Μπορούμε να φανταστούμε να συμβαίνουν αρκετά πράγματα στην Γη όπου θα άλλαζαν την σχέση της με τον Ήλιο.

Με το να διαχωρίζουμε τα επιχειρήματα σε εκείνα που τα συμπεράσματα τους προκύπτουν αναγκαστικά και σε εκείνα που προκύπτουν με κάποια πιθανότητα,τα έχουμε διαχωρίσει σε εκείνα που τα συμπεράσματα τους συνεπάγονται από τις αρχικές υποθέσεις και σε εκέινα οπου τα συμπεράσματα επηρεάζονται και από άλλα δεδομένα πέραν των αρχικών υποθέσεων.Ένα έγκυρο αναγωγικό επιχείρημα δεν μπορεί να έχει αληθείς
υποθέσεις και ψευδή συμπεράσματα. Ένα πειστικό αναγωγικό επιχείρημα όμως, μπορεί. Αυτό μπορεί να ακούγεται παράξενο αλλά δεν είναι.Ακόμα και τα καλύτερα αναγωγικά επιχειρήματα δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι οι αλήθεια των υποθέσεων εγγυάται την αλήθεια των συμπερασμάτων. Ακόμα και το χειρότερο έγκυρο αναγωγικό επιχείρημα -- δηλαδή αυτό που οι υποθέσεις του είναι λάθος-- μπορεί να ισχυριστεί ότι αν οι υποθέσεις του ήταν αληθινές, τότε και τα συμπεράσματα του θα ήταν αληθινά.Κανένα έγκυρο αναγωγικό επιχείρημα δεν μπορεί να εγγυθεί την αλήθεια των υποθέσεων του εκτός αν αυτές είναι ταυτολογίες.( Στην Λογική, μια ταυτολογία είναι μια πρόταση όπου δεν γίνεται να είναι ψευδής. π.χ. "Ένα ρόδο είναι ένα ρόδο" ή " ή θα βρέξει ή δεν θα βρέξει", "Αν ο Browne είναι μέντιουμ και ηλίθιος, τότε ο Browne είναι ηλίθιος").

Τότε,πως το να γνωρίζουμε την διαφορά μεταξύ αναγωγικού και επαγωγικού επιχειρήματος μπορεί να βοηθήσει την κριτική μας σκέψη;Αν καταλαβαίνετε την αναγωγή, τότε έχετε καταλάβει γιατί τα επιστημονικά πειράματα έχουν δημιουργηθεί έτσι όπως έχουν δημιουργηθεί. Για παράδειγμα, αν κάποιος ισχυρισθεί ότι μπορεί να νιώσει το "ενεργειακό πεδίο" κάποιου άλλου με το να κουνάει τα χέρια του πάνω από το σώμα του, τότε θα μπορούσε να μας δείξει ότι μπορεί να αισθανθεί αυτό το πεδίο όταν τα χέρια του είναι πάνω από το ενεργειακό αυτό πεδίο, αλλά έχοντας τα μάτια καλυμένα ώστε να μην μπορεί να δει πιο χέρι του είναι πάνω από το σώμα του άλλου.Αν κάποιος μπορεί να ανιχνεύει ενεργειακά πεδία μόνο με την αφή, τότε θα πρέπει να τα ανιχνεύει ακόμα και με τα μάτια ή και τα αυτιά κλειστά. Αντίστοιχα, να κάποιος ισχυρισθεί ότι μπορεί να
ανιχνέυσει μέταλλα ή πετρέλαιο χρησιμοποιώντας ραβδσκοπία, τότε θα έπρεπε να μπορεί να ανιχνεύει μέταλλά και πετρέλαιο κάτω από αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες. Ή αν κάποιος ισχυρισθεί ότι μπορεί να επικοινωνήσει με κάποιον που είναι καθυστερημένος ή δεν μπορεί να μιλήσει ή να δείχνει με τα δάχτυλα, τότε θα μπορούσε να περιγράψει αντικείμενα που βρίσκονται μέσα στο οπτικό πεδίο του ασθενή ακόμα και αν δεν έχουν οπτική επαφή οι δυο τους ή δεν βρίσκονται καν στον ίδιο χώρο.

Από την άλλη, η φύση της επαγωγής θα έπρεπε τουλαχιστόν να μας υπενθυμίζει ότι ασχέτως με το πόσο ισχυρά είναι τα δεδομένα που υποστηρίζουν ένα επιχείρημα, μπορεί τελικά το επιχείρημα να είναι λάθος.